Faiq İsmayılov: BÖYÜK QAYIDIŞ: Beynəlxalq təcrübədə yaradıcı sənayenin inkişaf potensialı

@MANJET

09-04-2025 12:15:39

Faiq İsmayılov:

BÖYÜK QAYIDIŞ: Beynəlxalq təcrübədə yaradıcı sənayenin inkişaf potensialı

Beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi göstərir ki, yaradıcı sənayelər uzun müddətdir ki, bir çox ölkələrdə mədəni və sosial-iqtisadi siyasətin sabit prioritetinə çevrilib. Beləliklə, Böyük Britaniyada 1990-cı illərdə yaradıcı sənayelərin inkişaf etdirilməyə başlanması, stimullaşdırılması və dəstəklənməsi texnologiyaları inkişaf etdirən layihələrlə həyata keçirilir.
O dövrdə Böyük Britaniyada, yeni məşğulluq strukturunu təmin edən və yeni gəlir mənbələri yaradan yaradıcı sənayelərin inkişafı proqramları yaradıldı. Yaradıcı klasterlər tərk edilmiş ərazilərdə və tərk edilmiş sənaye obyektlərində - ümumi yer və qarşılıqlı əməkdaşlıq və rəqabət münasibətləri ilə əlaqəli müstəqil yaradıcı şirkətlər formalaşmağa başladı.
İndi Böyük Britaniya dünya bazarını polad və toxuculuq məhsulları ilə deyil, “yaradıcı” və ya “intellektual” məhsullarla da təmin edir: dizayn əşyaları, kitablar, filmlər, multimedia texnologiyaları və s. Bu, bütün səviyyələrdə hakimiyyət orqanlarının ardıcıl və təxirəsalınmaz tədbirləri nəticəsində əldə edilib.
İqtisadiyyatın yaradıcı sənayedə dəstəklənməsinin prioriteti və perspektivləri Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində, xüsusən də Çində kreativ sənaye geniş inkişaf etdirilr. Belə ki, 2000-ci ilin oktyabrında Çin Kommunist Partiyasının qurultayı ölkənin beşillik inkişaf planı üçün tövsiyələr siyahısına kreativ sənayelərin inkişafını daxil etdi.
Lakin Çində yaradıcı sənayelərin inkişaf etdirilməsinin məqsədi iş yerləri yaratmaq və ya şəhərləri və kənd yerlərini “yenidən yaratmaq” deyil, innovasiya yaratmaq idi. 2004-cü ildən Şanxayda üç əsas bölməsi (Şanxay Beynəlxalq Yaradıcı Sənayelər Sərgisi, Şəhər Yaradıcı Sənayenin İnkişafı üzrə Şanxay Beynəlxalq Forumu və Şanxay İllik Yaradıcı Sənayelərin Qiymətləndiririci təşkilatı) birlikdə Beynəlxalq Yaradıcı Sənaye Həftəsi adlı festifal keçirdilər. Bu tədbirin əsas məqsədi:
⦁   Ölkələr arasında əlaqələrin və əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi;
⦁   İnnovasiyaların təşviqi və əqli mülkiyyətin qorunması;
⦁   Biznes strukturları arasında yaradıcı məhsul və xidmətlərin ticarəti üçün platformanın yaradılması;
⦁   Yaradıcı məhsul və xidmətlərə tələbatın artırılması üçün tədbirlərin hazırlanması;
⦁   Yaradıcı sənayelərin potensial funksiyalarının öyrənilməsi və yaradıcı biznesə dövlət dəstəyinin verilməsi;
⦁   Şanxayın yaradıcı şəhər kimi nüfuzunun və imicinin möhkəmləndirilməsi.
Beləliklə, kreativ sənayenin inkişafındakı müsbət dinamikanı qiymətləndirərək, bu istiqamətin prioritet istiqamətlərdən biri olaraq qalacağını güman etmək olar.
Hazırda qabaqcıl kreativ şəhər adı uğrunda mübarizə aparan Şanxay şəhərində, kreativ klasterlərin sayı sürətlə artır, kreativ sənayelərin uğurlu fəaliyyəti üçün inkişaf edən infrastruktur yaradılır. Hazırda Şanxay şəhərini innovativ mühitin yaradılması istiqamətində yerli hakimiyyət orqanlarının məqsədyönlü siyasətini kreativ yaradıcılığın Pekinin nümunəsi kimi də təqdim etmək olar.
Son zamanlar Rusiyada mədəni irsin kapitallaşdırılmasına və yaradıcı sənayelərə münasibət dinamik şəkildə inkişaf edir. Əslində, rusiyada yeni formalaşan mədəniyyət məhəllələri və yaradıcı sənaye klasterləri şəhərlərin və kənd yerlərinin ən yaxşı yaradıcı resurslarını bir yerə cəmləşdirir və geniş ictimaiyyət üçün cəlbedici olan prinsipcə yeni bədii mühit yaradır.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə mütəmadi olaraq sərgilər, konsertlər, festivallar, media və film nümayişləri, teatr tamaşaları, təqdimatlar və bədii instalyasiyalar keçirilməsinə şərait yaradılmalıdır. Müasir incəsənət, kino, memarlıq və dizayn sahəsində maarifləndirici proqramlar, eləcə də xeyriyyə tədbirləri həyata keçirilməlidir.
Paradoks ondadır ki, Rusiyada yaradıcı sənaye hələ də konseptual olaraq ənənəvi mədəniyyətə və mədəni irsin qorunmasına yanaşmalara “müxalifətdədir”. Bu, yaradıcı iqtisadiyyatın inkişafına, mədəni irsin sürətlə kapitallaşmasına mane olur.
Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərində, yaradıcı iqtisadiyyata əsaslanan mədəni irsin kapitallaşdırılmasının müasir strategiyalarından daha səmərəli istifadə etmək üçün dövlət səviyyəsində yaradıcılıq sahələrinə sistemli dəstək lazımdır.
Bununla əlaqədar olaraq, ərazilərin inkişafının ortamüddətli dövrünün əsas idarəetmə vəzifələrindən biri, fəal əhalinin köçürüldükləri ərazilərdən digər rayonlara və paytaxta axınının qarşısını alacaqdır. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə sosial-mədəni infrastrukturun bərpası və inkişaf yolu ilə müasir inkişaf yönümlü yaradıcı təbəqənin formalaşdırılmasnı və konsolidasiyasını təmin etmək şox vacib məsələlərdən biridir. Mədəniyyət və turizm sahəsində əməkdaşlıq və layihə fəaliyyətlərinin inteqrasiyası üçün müvafiq qurumlar və hüquqi şərait yaratmaq lazımdır.
Yaradıcı sənaye sektorunda yerli əhalinin təsərrüfat subyektlərinin, mülklərinin və sahibkarlıq fəaliyyətinin müstəqil yaşamasını və inkişafını təmin edən, o cümlədən turist axınının mərkəzləşdirilmiş şəkildə təmin edilməsi, suvenirlərə və mədəni nüsxələrə tələbatın artırılması yolu ilə xüsusi layihələrin miqyasını genişləndirmək lazımdır.
Xaricdə mədəniyyət və incəsənət sahəsində yaradıcı sənayelər uzun müddətdir ki, əhəmiyyətli vergi güzəştlərindən istifadə edirlər, bunun işğaldan azad edilmiş ərazilərdə tətbiqi çox güman ki faydalı olardı.
Yaradıcı əməyin xüsusiyyətləri və onların yaratdığı məhsulun xüsusi ictimai əhəmiyyəti ilə bağlıdır. Maliyyə çatışmamazlıqları yaranarsa onun nəticələrinin aradan qaldırılması üçün, yaradıcı sənayenin dəstəklənməsi və vergilərdən azad edilməsi tələb olunur.
Vergi güzəştlərinin tətbiqi, ilk növbədə, istehsalın artımının stimullaşdırılmasına və mədəni məqsədlər üçün mal və xidmətlərin müxtəlifliyinin artırılmasına, mədəniyyət sferasında qiymət sabitliyinin qorunmasına və ona qeyri-dövlət maliyyə resurslarının cəlb olmasını asanlaşdırır.
Müxtəlif ölkələrin təcrübəsinə istinad edərək, Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərində yaradıcı sənayelərin dəstəklənməsini təmin edən tədbirlərin işlənib hazırlanması və innovativ mədəniyyət layihələrinin uğurla həyata keçirilməsi üçün lazımi şəraitin yaradılması aşağıdakı qaydada həyata krçirilməlidir:.
⦁   Güzəştli icarə haqqı tətbiq edilməsi;
⦁   Kiçik kredit sisteminin tətbiqi;
⦁   Mədəni sahibkarlıq üçün, xüsusi sənaye sahələrində təcrübəyə malik kapital fondlarının yaradılması;
⦁   Mədəni sahibkarlıq üçün təlim proqramlarının keçirilməsi;
⦁   Öz biznesinin inkişafı ilə maraqlanan korporativ müştərilərə xidmət göstərmək üçün davamlı konsaltinqin yaradılması.
Yaradıcı sənayelərə dəstək qarşılıqlı maliyyələşdirmə şərtlərini ehtiva edən qrantlar şəklində verilə bilər. Avropada bu mexanizm son illərdə çox geniş vüsət alıb. Belə qrantların məqsədi təkcə mədəniyyət təşkilatlarının maliyyə vəziyyətini yaxşılaşdırmaq deyil, həm də onların bazar mühitinə uyğunlaşmasını asanlaşdırmaqdır.
Qrantlar yaradıcı sənayedə çalışanları korporativ idarəetmə üsullarını tətbiq etməyə həvəsləndirir. Kommersiya fəaliyyətlərini inkişaf etdirir, habelə qeyri-dövlət maliyyə mənbələrinin cəlb edilməsi yolu ilə özünütəminat səviyyəsinin yüksəldilməsini stimullaşdırır.
Müasir şəraitdə mədəni irsin kapitallaşdırılmasını təmin edən yaradıcı mədəniyyət təşkilatlarına dəstək verilməsi, bütün ölkələrdə regional inkişafa, təhsilin və elmin inkişafına, məşğulluq və işsizliklə mübarizəyə, iqtisadi fəallığın stimullaşdırılmasına, kadrların peşəkar hazırlığı və yenidən hazırlanması üzrə sosial-iqtisadi proqramlara xidmət edir.
Mədəni irsin kapitallaşdırılması sahəsində yaradıcılıq sahələrinin inkişafına və ya peşəkar fəaliyyətə yönəldilmiş investisiyaların vergi bazasından yaradıcı işçinin gəlir vergisindən azad edilməlidir. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə, yaradıcı qrupların və mədəni məhəllələrin yaradılması, o cümlədən mədəni irs obyektlərinin bərpasının həyata keçirilməsi və boş sənaye obyektlərinin güzəştli şərtlərlə icarəyə verilməsi yolu ilə yaradıcı sənayenin inkişafına kömək etmək mümkündür.
Yaradıcı səviyyələr sisteminin inkişafı üçün, ilk növbədə, yeni məhsulların istehsalının, mədəni fəaliyyətin təşkilinin stimullaşdırılmasını və təkmilləşdirilməsini tələb edir.
Türkiyədə yaradıcı sənayesinin inkişafına qrantlar kömək edir. Avropada bu mexanizm son illərdə uğurlu sənayeləşmə üçün istifadə olunur. Lazım olan qrantlar təkcə mədəniyyətin təşkilinin maliyyələşdirilməsi üçün deyil, həm də onları münbit zəminə uyğunlaşdırılması üçün faydalı olur. Qrantlar korporativ icra üsullarını tətbiq etmək, yüksək şəxsi maraqların inkişafını stimullaşdırmaq məqsədi daşıyır və yaradıcı sənayenin maliyyələşdirmənin təmin edilməsinə şərait yaradır.